اقسام دلالات

هرگاه کسی گوید (زید) ذهن شنونده فوراً منتقل میشود به آن (هیکل) مخصوص، پس لفظ (زید) که اول او را احساس نمود (دال) گویند، وهیکل مخصوص که ثانیاً او را احساس نمود (مدلول) نامند.

واین قسم (دلالت) را که از لفظ موضوع باشد (دلالت لفظیه وضعیه) نامند، واین قسم دلالت برسه وجه است:

اول: (مطابقه) وآن دلالت لفظ است بر تمام معنی خود، چون دلالت (زید) بر تمام آن هیکل مخصوص.

دوم: (تضمن) وآن دلالت لفظ است بر جزء معنی خود، چون دلالت (زید) بر دست وپای آن هیکل مخصوص.

سوم: (التزام) وآن دلالت لفظ است بر چیزی که خارج از معنی باشد لکن لازم معنی باشد، چون دلالت (حاتم) بر (کرم).

وبه جهت توضیح اقسام این شکل را ملاحظه نمائید:

مرکب ومفرد

لفظ موضوع بر دو قسم است:

أول: (مرکب) وآن وقتی است که جزء لفظ بر جزء معنی دلالت کند، چون (زید قائم) و(غلام زید).

دوم: (مفرد) وآن وقتی است که چنین نباشد، چون (زید).

اقسام مفرد

و(مفرد) بر سه قسم است:

1: اسم.

2: فعل.

3: حرف.

چنانچه در نحو خوانده اید، وبه جهت توضیح اقسام این شکل را ملاحظه نمائید:

علم ومتواطی ومشکک

هرگاه لفظ یک معنی داشته باشد وآن معنی قابل صدق بر افراد زیادی نباشد آن را (عَلَم) گویند چون (محمد).

واگر لفظ یک معنی داشته باشد لکن آن معنی قابل صدق بر افراد زیادی باشد آن را (متواطی) گویند اگر افرادش مساوی باشند چون (انسان) چه آن که زید وعمرو وبکر در (انسانیت) مانند یکدیگرند.

وآن را (مشکک) گویند اگر افرادش مساوی نباشند چون (مقدار)، چه آن که (یک ذراع) و(صد ذراع) در مقدار مساوی نیستند.

مشترک ومنقول، حقیقت ومجاز

اگر لفظ بیشتر از یک معنی داشته باشد پس